De zetter die de partituur van François Crouwels’ versie van
het Tantum ergo, waarvan zich een exemplaar in het parochiearchief
bevindt, moest betitelen had er duidelijk zijn gedachten niet bij.
Misschien had hij juist een boek van Karl May gelezen, en had hij het
woord tamtam nog in zijn hoofd?
Uit de archiefkamers
Uit het archief van de Sint-Joriskerk te Antwerpen
Voorstudies uit de kast
In het parochiearchief bevinden zich van de wandschilderingen
van Godfried Guffens en Jan Swerts zes van de originele voorstudies in olieverf
op linnen. Die geven exact aan hoe goed de kunstenaars hun muurfresco’s al vanaf
het begin voor ogen hadden. Normaal gezien staan ze braaf opgeborgen in
zuurvrij materiaal maar naar aanleiding van de Open Monumentendag van zondag 8 september 2024
leek het een goed idee ze eens tentoon te stellen in de kerk.
Op alle gebeurlijkheden voorbereid....
"Ten aanzien van de huidige
tijdsomstandigheden en om op alle gebeurlijkheden voorbereid te zijn, denk ik
dat het nuttig ware dat de kerkbesturen maatregelen namen met het oog op het in
veiligheid brengen van de kunstvoorwerpen in de kerk bewaard." Er zijn zo
van die gelegenheden dat een provinciegouverneur iets zinnigs mee heeft te
delen. Dit schrijven deed hij 26 Augusti 1914 de deur uitgaan, de dag
dat de straatlantaarns niet meer werden aangestoken. Een dag eerder was
Antwerpen gebombardeerd door een zeppelin. Niet veel later zouden er ook Etrich
Taubes boven de stad opduiken....
Voorstudies en prenten
In het archief van de
parochie bevinden zich van de wandschilderingen van Guffens en Swerts niet
alleen een aantal voorstudies op doek, in klein formaat, maar tevens enige
prenten ervan. Zoals die van het tweede tafereel: Jezus leert ons de liefde tot
den arbeid (van Jan Swerts). Die verscheen destijds als lichtdruk bij G.
Hermans in Antwerpen.
Hoogfeest
Een opname van een
processie, vermoedelijk ter ere van het Hoogfeest van het Allerheiligst
Sacrament. De foto is niet gedateerd maar werd naar alle waarschijnlijkheid
gemaakt in de dertiger jaren van de vorige eeuw. Ze is alleszins genomen in de
Kasteelpleinstraat, waar toen nog tramsporen lagen.
In vele talen
In het
intentieboek dat bij de ingang/uitgang van de kerk ligt is goed te zien hoe
internationaal het gezelschap aan bezoekers is. Soms moet je al moeite doen er
een boodschap in het Nederlands in te ontdekken. Je vindt intenties in onder
meer Duits, Engels, Hindi, Italiaans, Japans, Koreaans, Portugees en Spaans. Er
valt ook geregeld iets poëtisch in te lezen. Neem bijvoorbeeld Weil der Bambus
geschmeidig ist, fürchtet er den Sturm nicht….
De grootste parochie
De Sint-Jorisparochie
was 45 jaar geleden bij de telling per 1 januari 1989 qua inwoners de grootste
van het decanaat. De priesters Frans Veraart en Walter De Moor waren de zielzorgers
van 7200 parochianen. Sint-Andries en Sint-Anna waren met respectievelijk 6838
en 6000 inwoners de tweede en derde grootste parochie, vóór Onze-Lieve-Vrouw ten
Hemel Opgenomen (5840).
Manshoog
Vroeger waren er nog geen televisie, radio en zeker
geen internet om evenementen aan te kondigen. Meestal werd daarop de aandacht
gevestigd middels aanplakbiljetten. Je staat er van te kijken hoe groot die waren.
Meer dan manshoog soms zelfs. Neem dit exemplaar uit 1885, voor een tiendaagse
plechtigheid ter ere van Sint-Rochus. Dat drukkers dat in één keer uit de pers
kregen….
Dubbele modellen
In het archief bevindt zich materiaal van de
(inmiddels verdwenen) firma Peeters & Eraly in de Lamorinièrestraat 101.
Hun zaak in verwarmingsstelsels leverde (in 1917) de radiatoren voor de
Sint-Joriskerk. Die zijn van het model Idéal, dat door Peeters & Eraly
echter standaard met acht gekoppelde segmenten werd aangeprezen. In de Sint-Joris
staan (met zestien) dubbele modellen. De radiatoren werden vervaardigd in Hull.
Khidr
Sint-Joris, de drakendoder wordt niet alleen vereerd
door christenen. Jona Lendering schreef hier een interessant artikel over op
zijn blog Mainzer Beobachter. Ook moslims vereren Sint-Joris. Zij noemen hen Khidr,
‘de groene man’. Ook de joden kennen hem: zij associëren Joris/Khidr met de
profeet Elia. En zelfs bij de druzen is de drakendoder bekend. Zie:
To Be Antwerp ook in Sint-Joris
Van vrijdag 24
tot en met zondag 26 november vond de achtste editie plaats van de kunst- en
performanceroute To Be Antwerp. Diverse kunstenaars toonden werk op 26
verschillende locaties in de buurt waaronder de Heilige Geestkerk, Gert Voorjans,
Geukens & De Vil, Fred & Ferry Gallery, Life Is Art Gallery, De Slegte,
Maagdenhuis en de Sint-Joriskerk. Bij ‘ons’ waren Lies Jacobs met een
installatie, Manon De Bruyn met grafiek en Angelique de Limburg met schilderijen
te gast.
Boeken over Sint-Joriskerk
In het interbellum verscheen een tweetal boeken
over de Sint-Joriskerk. In 1924 zag Geschiedenis van Sint-Joriskerk te
Antwerpen het licht van doctor Floris Prims, die bij het schrijven hulp had gekregen
van Kamiel Van Herck, die toentertijd onderpastoor was in de kerk. In 1935
publiceerde pastoor August Thyssen Geschiedkundige nota’s betreffende het
ontstaan en de ontwikkeling van Sint-Jorisparochie te Antwerpen, iets minder
doorwrocht dan het werk van Prims (die in 1925 overigens werd aangesteld als
Antwerps stadsarchivaris). Wie enige moeite doet kan beide boeken (hetzij in
een antiquariaat, hetzij op het wereldwijde web) nog op de kop tikken.
Joris te paard
Sint-Joris is nooit ver weg: vlakbij de
Sint-Joriskerk bevindt zich aan de Lange Gasthuisstraat 19 het Museum Mayer van
den Bergh. Dat heeft in zijn fraaie collectie ook het beeld Joris te paard. Dat
werd aan het einde van de vijftiende eeuw vervaardigd in Kleef in Gelre.
In capite virtus
Op deze blog kwam eerder het
gemeentewapen van Wommelgem ter sprake. De drie everzwijnenhoofden die daarin
verwerkt werden zijn ook te zien in het glasraam boven de hoofdingang van de Sint-Joris.
Ze sieren het wapen van de familie De Neuf, die in de achttiende eeuw de
grootgrondbezitter van Wommelgem was en in de negentiende de sponsor van dit glas-in-loodwerk.
Onze organiste Annelies Foquaert fotografeerde het op haar hoogte van wat
naderbij. In capite virtus (Latijn voor Moed in het hoofd) staat er onder de
varkenskoppen.
'Drama Christi' te beluisteren
In 1871 kreeg Peter Benoit (1834-1901),
vier jaar daarvoor benoemd tot directeur van de Antwerpse muziekschool en tot
dirigent van de Société de Musique d’Anvers, de opdracht een compositie te
schrijven voor de plechtige inwijding van de 16 muurschilderingen van Jan
Swerts en Godfried Guffens in de Sint-Joriskerk. Daarbij schreef de componist het Drama
Christi, geestelijk zanggedicht voor soli, klein en groot mannenkoor, orgel en
orkest. Het arrangement voorzag in hoge mannenstempartijen vermits het vrouwen
destijds nog niet was toegestaan in de kerk te zingen. Op maandag 27 november
1871 dirigeerde Benoit zelf zijn Drama Christi tijdens de plechtige inwijding
van de muurschilderingen. In 1984 werd het werk in de Onze-Lieve-Vrouwekerk in
Sint-Truiden uitgevoerd onder leiding van dirigent Frans Dubois. De opname
daarvan is dankzij het internet integraal te beluisteren:
Nooyt!
De vergankelijkheid is de mens al lang bekend, maar
zij die in Onze Lieve Vrouw geloven staan daar wat meer ontspannen tegenover,
want Al vergaet op ’t eynd!... MARIA’s kind’ren nooyt. In het archief vonden we
dit slot van een Mariagebed, waarschijnlijk ooit als bladwijzer gebruikt, verdwaald
tegen een schutblad.
Ingemetseld verleden
In de
zuidelijke zijmuur van de Sint-Joriskerk, te bekijken in de tuin van de
pastorie, is bij de bouw van de kerk in 1848 een stuk steen uit de
oorspronkelijke kerk ingemetseld.
Panorama
Deze foto van het Mechelseplein, waarop de Sint-Joriskerk duidelijk in
beeld is, werd gemaakt vanuit de Panoramazaal van de Boerentoren (tegenwoordig
eigendom van zakenman Fernand Huts). Ter oriëntatie: links in het midden aan
het begin van de Mechelsesteenweg de Nationale Bank.
Augustinus
In
de Sint-Joriskerk hangt ook een vaandel ter ere van de Heilige Augustinus. Nadat
eind vorige eeuw de Sint-Augustinuskerk in de Kammenstraat werd opgeheven als
parochiekerk (nu is daar de concertzaal AMUZ) kreeg de Sint-Jorisparochie de zorg over een serie documenten van de
Sint-Augustinusparochie. Ook deze stukken worden bewaard in het archief van de
Sint-Jorisparochie. Het archief van de Sint-Augustinuskerk is onvolledig vermits
de verdeling van patrimonium en archief van de Sint-Augustinuskerk destijds op
een vrij willekeurige manier is georganiseerd. Het hoe en waarom daarvan zijn de
facto niet meer te achterhalen.
Bewaard gebleven
Hoewel
de Sint-Joriskerk eind achttiende eeuw door de genadeloze zuiderburen werd
vernietigd, is er toch een en ander uit de oorspronkelijke kerk bewaard gebleven.
Zo is de zeventiende eeuwse preekstoel, gebeeldhouwd door de Antwerpse
kunstenaar Arnoldus Quellin (1609-1668), uit de vorige Sint-Joriskerk in de
kerk van Onze Lieve Vrouw van Goede Hoop in Vilvoorde te vinden. De preekstoel
werd zoals alle andere kerkelijke bezittingen door het Frans bewind in beslag
genomen en op 14 november 1978 publiekelijk verkocht, enkele maanden voor de
volledige sloop van de Sint-Joriskerk op 22 april 1799.
Jubeljaar in oorlogstijd
In 1943 was het 75 jaar geleden dat het land plechtig aan
Jezus’ Heilig Hart werd toegewijd. Daar maakte het Bondsblad van de
Bonden van het Heilig Hart in volle oorlogstijd uitgebreid melding van in de
juni-juli-editie. Het Bondsblad zou ‘om reden van de papierschaarschte’ in juli
niet verschijnen, vandaar het dubbelnummer. Voor alle duidelijkheid: dit jaar
is het 155 jaar geleden dat de toewijding werd ingesteld.
Kerk als detail
In de sacristie
van de Sint-Joriskerk bevindt zich het drieluik Laat de kinderen tot mij komen
van Frans Francken de Oude (circa 1542-1616, maar hier stellig 1544-1616). Aardig
detail: linksboven is in het rechterpaneel de oorspronkelijke Sint-Joriskerk
afgebeeld.
De Neuf van Wommelgem
Eerder op deze
blog maakten we melding van de verwondering die een bezoeker van onze kerk
overviel toen hij in het glas-in-lood boven de hoofdingang het wapen van
Wommelgem ontwaarde. De drie zwijnshoofden zijn in het huidige gemeentewapen
wat gemoderniseerd, maar wel degelijk gebaseerd op het wapenschild van de
familie De Neuf. Die was in de achttiende eeuw ‘eigenaar’ van Wommelgem. Greet
Merckx zocht na dat de familie De Neuf aangetrouwd was aan de drukkersfamilie
Plantin. De adellijke Annemarie De Neuf huwde Balthasar III Moretus en
bestuurde als diens weduwe de drukkerij van 1696 tot 1714. De familie De Neuf
betaalde de rekening (2.200 frank) voor de glasramen boven het portaal. Als
dank werd het familiewapen opgenomen in het glasraam. Dat werd vervaardigd door
Jean-Baptiste Carpronnier, en geplaatst in 1871.
De kerk in 1600
In het
Snijders&Rockoxhuis in de Keizerstraat is een boeiend schilderij van de Antwerpse
schilders Hendrik van Balen I (1575-1632) en Abel Grimmer (1570-1618 of 1919)
te zien: Antwerpen met een gedeelte van het Vlaams Hoofd in 1600. Het is een coproductie.
Van Balen konterfeitte de bovenste helft, landschapsschilder Grimmer de
onderste. Die is interessant omdat daarop ook de oude Sint-Joriskerk is
vereeuwigd.
Kwitantie voor kunstenaars
Soms sta je er even niet bij stil dat de
muurschilderingen in de kerk door Godfried Guffens en Jan Swerts er niet altijd
zijn geweest en dat ze ooit effectief áángebracht
zijn geworden. Daarvan getuigt deze kwitantie (art. 61b begrooting 1872) voor
het bedrag van fr 134,95 dat op 1 mei 1872 werd overhandigd aan M.M. Guffens
& Swerts, kunstschilders.
'Verstopt' raam
Een van de minder zichtbare lichtpunten
in de Sint-Joriskerk is het glasraam aan de zuidzijde van het hoogkoor, pal
naast de grote achterwand met daarop Sint-Joris en de Pantokrator. Het glas-in-lood ernaast
is wel goed te zien vanuit de kerk.
Opnames voor televisieserie
Op vrijdag 14 oktober 2022 was het een
drukte van jewelste in de Sint-Joriskerk toen er opnamen gemaakt werden voor
een aflevering van een televisiefeuilleton (F*** You Very, Very Much van Bert
Scholiers, met Frances Lefebure). Behalve de hoofdrolspelers waren er licht- en
geluidstechnici, cameramensen, grimeuses, cateraars en natuurlijk figuranten in
de weer.
Alfons Van Deutekom
Dit is een foto van Alfons
Van Deutekom. Hij was een van de parochianen die in de Groote Oorlog sneuvelde.
Als u ver naar beneden scrolt in deze blog ziet u al hun namen in het bericht In
koper gedreven. Van alle gesneuvelde parochianen wier namen in het
bas-reliëf in koper in de Sint-Joriskerk staan vereeuwigd wisten we tot nu toe alleen
een foto van Fernand Craen te achterhalen. Daar is (dankzij diens verre neef
Herman Van Duytekom) nu ook die van Alfons Van Deutekom (1883-1918) aan
toegevoegd.
1853-1903
Volgend jaar is het 170 jaar
geleden dat de Sint Joriskerk officieel werd gewijd. Dat gegeven is in de loop
der jaren regelmatig herdacht. In het archief bewaren we een groot aanplakbiljet
waarop indertijd het plechtige triduum ter gelegenheid van de vijftigste verjaring
van de wijding der kerk werd aangekondigd. De eerwaarde capucijner pater Edmond
predikte toen de sermoenen. De gedurige aanbidding van zaterdag 5 september
1903 was goed voor een ‘vollen aflaat (aan de Zielen des Vagevuurs toevoegelijk)’.
Nog eens op 'n rijtje....
Toen de Vasten naderde achtte
de aartsbisschop van Mechelen Franciscus-Antonius Prins van Méan het in 1829
wenselijk om de gelovigen in zijn bisdom nog eens haarfijn uit te leggen wat ze
gedurende die veertig nu wel en niet mochten eten….
105 jaar geleden
Namens het bestuur van de Broederschap van Onze Lieve Vrouw van het Kasteel liet onderpastoor E. De Broyer in augustus 1917 weten dat het vond dat het jubeljaar ter gelegenheid van de 325ste verjaardag van de broederschap toch ‘zoo plechtig mogelijk zou moeten gevierd worden’, ook ‘Al zijn de tijden die wij beleven zoo droevig’. In die dagen woedde de Slag om Passendale in volle hevigheid. Tijdens de herdenkingsoctaaf werden de sermoenen dagelijks gepredikt door de redemptorist E.P. Joos. Op zondag 16 september was Zijne Eminentie Cardinaal Mercier persoonlijk present.
Stralend in de zon
De torens van de Sint-Joriskerk gezien met de blik
naar het noordwesten, vastgelegd vanop een vierde verdieping aan de
Mechelsesteenweg. Vanaf de straat zijn ze vanuit deze hoek nooit te zien.
Abonneren op:
Posts (Atom)